Kostolac s pravom možemo smatrati za kolevu radništva obzirom da je rudnik nastao u drugoj polovini 19 veka. Velike zasluge Kostolac duguje industrijalizaciji Srbije i parnoj mašini zbog čega su počela da se vrše istraživanja raznih nalazišta, pre svega u okolini Beograda gde je i bio industrijski centar od Ripnja, Sopota, Ivanče, Smedereva, pa sve do Vranja i Leskovca na jugu Srbije, koji je tada bio pod turskom vlašću. U Braničevskom okrugu ugalj je pronađen u Kostolcu, Melnici, Mišljenovcu, Petrovcu, Poljani, Golubcu, tačnije Dobri. Kostolac se svojim geografskim položajem, kome su bili na raspolaganju plovni putevi i železnica koja početkom 20 veka prošla kroz Požarevac i Braničevo, izdvojio. Ugalj se u to vreme koristio za parne mlinove, pivare, parne brodove, parne lokomotive, zatim u proizvodnji špiritusa, papira i u staklarama. Ugalj se uvozio iz Češke, Slovačke, Rumunije, Bosne. Da bi smanjili troškove proizvodnje, vlasnici pivara, mlinova i fabrika otvarali su rudnike uglja u okolini Beograda. Pre Kostolca otvoren je Senjski rudnik kod Desopotovca, ali je ubrzo zatvoren. Na istraživanju, a kasnije i u radu rudnika u Kostolcu, uglavnom su radili iskusni rudari Senjskog rudnika.
Početak rudarenja u Kostolcu vezuje se za prvu organizovanu eksplataciju uglja u rudarskoj jami u selu Kostolac 1870 godine. Čeh, Franje Vštečka je prvi započeo istraživanje ležišta uglja na rubu Lešterske grede u zapadnom delu sela Kostolac i zajedno sa Djordjem Vajfertom, industrijalcem iz Pančeva, podneo zahtev za dodelu rudnog prava. Jevrem Gudović im je i potpisao državnu povlasticu za otvaranje jedne jame sa tri okna, što predstavlja zvanični početak rada Rudarskog preduzeća. Dve godine kasnije Vajfert otkupljuje vlasnički udeo Vštečke i postaje jedini vlasnik rudnika. Da bi započeli proizvodnju vlasnici su pored radnika iz samog sela doveli četri rudara iz okoline Kranja u Sloveniji i dvanaest radnika iz Senjskih rudnika kod Despotovca. Oni su bili iskusni mineri, kopači, radnici za podzide i transport uglja. Svoje znanje su prenosili na radnike iz okolnih sela.
Prvo rudarsko okno u Kostolcu otvoreno je 1871 godine na zapadnoj strani Lešterske grede i već naredne je izvezeno 51 tona uglja u Austrougarsku, tačnije u Pančevo za Vajfertovu pivaru.Da bi vlasnik rudnika sprečio zarazne bolesti u selu Kostolac i rudničkom naselju 1878 godine doneo je pravila po kome se u rudarskom naselju zabranjuje držanje stoke, obezbedjuje pijaća voda i dolazak lekara iz Beograda jednom a po potrebi i dva puta radi pregleda i lečenja rudara i njihovih porodica. Svaki rudar imao je pravo na pola kile sapuna mesečno i dvadeset kilograma kreča godišnje za krećenje kuća.
Rudnik u Kostolcu imao je problem uredjenosti revira. Dužina okna iznosila je do 1.900 metara, a takvih je bilo pet u rudniku. Otvor okna iznosio je šest kvadratnih metara u njima je radilo 35 radnika. Okna su bila strma i uspravna što je otežavalo izvlačenje rude, koja je u to vreme vršena konjima. Tim povodom, 1883 godine Đorđe Vajfert dovodi za upravitelja rudnika Franju Šisteka, koji će za samo četri godine dovesti do savršenstva rudarska okna sa stalnim proširenjem proizvodnje. Upravo je to i bio razlog da dve godine kasnije, 1885-te godine, Vajfert zatraži od ministra narodne privrede povlasticu – proširenje na Klenovničku opštinu. Već naredne godine je dobio i tu povlasticu sa proširenjem na 10 rudarskih polja 955.000 kvadratnih metara i ova povlastica je nazvana Novi Kostolac. Obe povlastice su spojene kako bi se ravnomerno razvijao rudnik.
Otvoren je 1885 godine i rudnik „Klenovnik“ u vlasništvu bankara i mlinara iz Požarevca. Rudar je mogao dnevno da zaradi 3 dinara, a to je bio najviše plaćen posao. Kalfe u požarevačkim radnjama imale su dnevno 1,5 do 2 dinara. Rudnik je donosio dnevno vlasniku 5.000 dinara sa odbijenim troškovima. Pod kraj devetnaestog veka u rudniku i rudarskoj koloniji u Kostolcu živelo je i radilo ukupno 136 ljudi od čega je bilo 34 žene i 58 deteta, dok je u rudniku radilo 44 muškaraca. Rudnikom je upravljao jedan inžinjer, Franc Šestik, čeh iz Pilzena, jedan računovodja i jedan nadzornik. Pored rudnika Vajfert zida parni mlin kako bi trošio sve veće količine sitnog uglja.
Aprila meseca, 1903 godine, Vajfert je u Gracu naručio parnu mašinu sa dinamom za proizvodnju struje. Dinama se u Austrougarskoj i Pruskoj koristila na svim parnim postrojenjima, slična onim na parnim lokomotivama i brodovima. Već avgusta te iste godine parna mašina marke „Škoda“, od 75 konjskih snaga je stigla u Kostolac, a u oktobru mesecu je mlin počeo da radi. Kasnije je nastala i Staklara.
U radničkoj koloniji odvijao se poseban život prela i posela, ali i večeri čitanja beogradske štampe. Naime, 1907, osnovana je radnička čitaonica, neka vrsta biblioteke. S obzirom da je većina bila nepismena, oni koji su znali da pišu i čitaju, nedeljom uveče bi čitali naglas nedeljne novine koje je Vajfert uredno donosio u svoj rudnik. U radničkoj čitaonici bilo je i knjiga posebno verskih, kao i godišnji kalendar u kome je redovno izlazio i rudnik u Kostolcu. Među knjigama nalazila su se dela Dositeja, Prokića, Vuka Karadžića. Radnici su odbijali da se učlane u zadrugu, iako su iz Požarevačke čaršije često odlazili tribuni da propagiraju korisnost zadrugarstva. Rudari su bili poput male komune, organizovani u Koloniji, nezavisni od svih.
Radnici u Rudniku Klenovnik bili su organizovani u udruženje ugljarskih radnika,koje je bilo zabranjeno od strane vlasnika rudnika. Tek posle Velikog rata obnavljaju udruženje pod naletom „Crvenog barjaka“ i organizacija opančara, kalfi iz Požarevca gde je radnički pokret bio organizovaniji. Razlog zašto u Vajfertovim rudnicima nije bio razvijen pokret je bolji položaj radnika od susednog Rudnika Klenovnik.
Rudnik nije prestajao sa radom ni tokom I Svetskog rata a posle Velikog rata i zvanično počinje da živi radnička organizacija, nakon štrajka rudara 1922 godine i pregovora radnika sa vlasnikom u Rudniku Klenovnik sa kojima su se solidarisali i radnici Vajfertovog rudnika. Vajfert je odmah pregovarao sa izaslanicima radnika i pored povećanja nadnice ugovorena je i Božićnica, odnosno 13 plata. Nakon donošenja Obznane 1926 godine i zabrane svih društava i organizacija radničke organizacije deluju tajno.U rudniku Klenovnik je 1937 godine došlo do štrajka nakon pogibije radnika. Tada je potpisan prvi kolektivni ugovor izmedju radnika i poslodavca. Veliki deo radništva bio je pod uticajem komunističkih agitatora i sve češće su, posebno kada je Stojadinović predsednik prelazne Vlade preuzeo predsedavanje AD Klenovnik.
Tokom okupacije u II Svetskom ratu rudnik nije stajao. Nemačka komanda je preuzela oba rudnika i počela sa otvaranjem površinskog kopa. Zajedno sa radnicima u rudniku su radili i logoraši. Prvi površinski kop na Balkanu otvoren je 1943 godine u Kostolcu. U Samom rudniku delovao je pokret otpora na čijem čelu je bio Karlo Kobal. Mnoge probleme pravili su radnici organizovani oko ćelije pokreta otpora od prevrtanja vagona i iskakanja lokomotiva iz koloseka do rušenja pretovarnih stanica ,stubova i potapanja ladji za transport uglja. Okupacionim vlastima je potkazan Kobal i on je streljan na Čačalici u Požarevcu.
Posle rata u Rudniku Kostolac radnički pokret bio je sastavni deo Komunističke partije i Komunističke omladine i Jedinstven siondikat radnika i nameštenika sve do 1948 godine kada se osniva Savez sindikata Jugoslavije a u Kostolcu sindikalna ćelija. Ujedno počela je da radi elektrana „Mali Kostolac“. Početkom pedesetih započeta je gradnja Velikog Kostolca i rudnika Kostolac da bi 1952 godine osnovan sindikat koji učestvuje u upravljanju preduzećem preko Radničkog saveta.
Sve do 1990 godine u Kostolcu su delovale osam sindikalnih organizacija okupljenih u Akcionoj konferenciji Saveza sindikata Jugoslavije. Krajem te godine SSJ menja naziv u Savez samostalnih sindikata Srbije. Već naredne godine osniva se Sindikat Elektroprivrede Srbije koji će četri godine biti paralelno vezan i za SSSS. Prvi predesednik Sindikata Kopovskog sindikata bio je Bratislav Vasiljević. Sindikat EPS-a je minimizovao iz godine u godinu učešće u radu saveza samostalnih sindikata Srbije postavši Granski sindikat radnika energetike i rudarstva. Na čelu sindikata Kopovskog sindikata bili su pored Bratislava Vasiljevića, Milenko Gostojić, Milan Stojićević, Novica Antić, Ljubiša Lazić, Jovica Tošković, Miomir Cvijić i danas je Danijel Radosavljević.
Brojna su imena sindikalnoh aktivista koji su ostavili značajan pečat na razvoju Kopovskog sindikata u kojio je učlanjeno 95 odsto radnika u Kostolcu. Najveća borba sindikata i radnika je bila i ostala usmerena na reformu preduzeća i status zaposlenih kao i garantovana prava radnika. Prvi veliki štrajk Sindikat Kopova organizovao je 6 oktobra 2001 godine sa zahtevima izjednačavanja statusa i prava radnika Kopova sa ostalima u EPS-u.
